Zagroda Gburska w Gdańsku. Przegalina.
Zagroda Gburska to kompleks budynków z XIX wieku, który znajduje się na terenie Wyspy Sobieszewskiej w Gdańsku, a dokładnie w Przegalinie przy ulicy Świbnieńska 204. Na kompleks o powierzni 1,9ha składa się dom mieszkalny, spichlerz, ruiny stodoły, obory i chlewu, a także staw, sad i park. Właścicielem tego miejsca jest Arkadiusz Lewicki.
Historia Zagrody Gburskiej
Najstarszym źródłem potwierdzającym istnienie zabudowań w miejscu dzisiejszego zespołu przy ul. Świbnieńskiej nr 204 jest plan gruntów wsi Einlage z 1853 r. Dokument prezentuje rozległe gospodarstwo, z urządzonym terenem zielonym, stąd wniosek, iż musiało ono funkcjonować już od dłuższego czasu. Badania dendrochronologiczne przeprowadzone przez Aleksandra Koniecznego wskazują, że pierwotny budynek powstał po 1843 r. Właśnie w tym czasie wieś odnotowała znaczny rozwój, przybyło mieszkańców, działały 2 karczmy, piekarnia i rzemieślnicy. Z centrum wsi, od strony południowej, prowadziła do gospodarstwa droga, biegnąca wzdłuż południkowo rozmieszczonego rozłogu pól, w połowie długości skręcająca na wschód i skośnie przecinająca północne pole. Takie długie dojazdy do samotniczych gospodarstw, posadowione najczęściej na niewysokich groblach, niekiedy obsadzonych wierzbami, to charakterystyczna cecha całego tego rejonu i Żuław.
Rozbudowa siedliska miała miejsce w latach 1873-1877: pierwszą z dat umieszczono na budynku mieszkalnym, drugą na murowanej oborze. To czasy największego znaczenia wsi Einlage, od 1874 r. mieścił się tutaj odrębny urząd stanu cywilnego, a od 1878 r. siedziba gminy. Na kamiennej płycie zachowanej nad frontowymi drzwiami budynku mieszkalnego, mocno już dziś uszkodzonej, znajduje się poza datą budowy, także nazwisko, pisane ozdobną szwabachą: ”Erbaut /1873/ J. Wiebe”. To samo nazwisko i data 1877, według karty adresowej z 1986 r., widniały na zrujnowanym obecnie budynku obory (W. Nocny podaje inny zapis – J. Webe). Nowy układ zabudowy gospodarstwa zerwał całkowicie z wcześniejszym typem holenderskim, stosującym łączenie budynku mieszkalnego i gospodarczych. Powstała zagroda typu żuławskiego, z oddzielnymi obiektami, w klasycznie zaplanowanym układzie. Główny dojazd z centrum wsi prowadził do budynku mieszkalnego, ustawionego od strony południowej. Budynek mieszkalny został podwyższony o 50 cm, nakryty nową więźbą, z dodaną konstrukcją w formie facjaty frontowej. Wykonano także szczyt pd., a we wnętrzu ścianki działowe, toteż poddasze stało się kondygnacją mieszkalną, wyposażoną m.in. w szafy ścienne w izbie zach.
Rozmowa o Gdansku. Waldemar Nocny i Jolanta Barton-Piórkowska. Film.
Za budynkiem mieszkalnym rozciągało się regularne podwórze gospodarcze, którego skrzydło północne zabudowy wyznaczała stodoła. Była przypuszczalnie drewniana na ceglanej podmurówce, okazała i długa, dlatego pewnie wieloprzejazdowa. Skrzydło zachodnie gospodarstwa tworzyła murowana obora, pierwotnie połączona z innym budynkiem, być może ze stajnią, tworząc w rzucie odwrócona literę L. Na zachód od budynku mieszkalnego znajdował się jeszcze jeden obiekt murowany, służący zapewne jako chlew. Wsch. skrzydło podwórza gospodarczego tworzył spichlerz, który także powstał w tym czasie, z użyciem elementów wcześniejszych.
Na zachód od drogi dojazdowej w dalszym ciągu funkcjonował teren ogrodu-sadu o regularnym, prostokątnym kształcie, przedłużony w kierunku wschodnim przed front nowego domu mieszkalnego, natomiast od strony wschodniej nadal rozciągał się podłużny zbiornik wodny, aż do podnóża Starej Grobli . W takim stanie gospodarstwo dotrwało do wielkich zmian w układzie przestrzennym wsi, związanych z wprowadzeniem przekopu Wisły oraz budową zespołu śluz.
Mapa z 1898 r. przedstawia sytuację siedliska, tuż po zakończeniu prac w 1895 r. Zasadniczo zmienił się wówczas układ dróg. Zniknął pierwotny, ukośnie prowadzący dojazd do zespołu od strony południowej, a pojawiła się droga wiodąca od śluzy północnej, wzdłuż podłużnego zbiornika wodnego, a następnie dochodząca na podwórze gospodarcze, tuz przy wschodniej elewacji budynku mieszkalnego. Wymieniona powyżej mapa wskazuje także na istnienie na terenie gospodarstwa studni głębinowej. Obszar przed budynkiem mieszkalnym położony na zachód od drogi, aż do chlewu, zajmował regularnie zarysowany, niemal kwadratowy teren zielony, zapewne ogród z sadem.
"Film dokumentalny: "Serce z drewna. Historia zapisana w deskach."
Gdy w 1905 r. powstała droga ze Świbna prowadząca wzdłuż wału przekopu, przez most nad śluzami w Przegalinie i dalej na południe koroną Starej Grobli do Błotnika, zmienił się dojazd do gospodarstwa. Długi zbiornik wodny przylegający od wschodu do siedliska, został wówczas niemal w całości zasypany. Jego pozostałością stał się owalny staw zlokalizowany w pn.- wsch. narożniku zespołu. Z nowej drogi do Świbna przeprowadzono do gospodarstwa podwójny zjazd o ukośnie ułożonych jezdniach, łączących się w jedną, posadowioną na grobli, wzniesionej w miejscu obniżonego terenu po zbiorniku wodnym. Wjazd dochodził do zespołu na osi elewacji wschodniej budynku mieszkalnego. Nowa droga dojazdowa została obustronnie obsadzona drzewostanem i oznaczona kamiennymi ciosami.
Można stwierdzić, że zarówno zasadniczy układ kompozycyjny siedliska, jak i większość budynków powstało w latach siedemdziesiątych XIX., prezentując formy charakterystyczne dla zagród żuławskich drugiej połowy tego stulecia. Późniejsze przekształcenia związane głównie ze zmianą wjazdu i założeniem komponowanego parku, wiązały się z przeobrażeniami układu przestrzennego całej wsi, powstałych po zakończeniu prac przy przekopie Wisły. Wśród tych nowych rozwiązań najważniejszymi okazały się przeprowadzenie nowej drogi do Świbna, budowa nasypu kolejki wąskotorowej czy zasypanie zbiornika wodnego przy wale. Elementy te wpłynęły głównie na aranżację otoczenia części gospodarczo-mieszkalnej zespołu, pozostawiając bez większych zmian jego historyczną kompozycję, która dotrwała do naszych czasów.
Opracowanie wykonane przez Jolantę Bartoń-Piórkowską (to jest wersja skrócona) zaś materiał został nam udostępniony przez Arkadiusza Lewickiego, właściciela Zagordy Gburskiej.
Po obejrzeniu filmu nie zapomnij o jego polubieniu i o subskrypcji naszego kanału. Możesz nas rówież wesprzeć przez patronite.pl czy zakup wirtualnej kawy lub prawdziwego kubka.
